De fases van de Maya's

Het koloniale stadje San Cristobal de las Casas en de imposante ruïnes van Palenque lijken in niets op elkaar – maar ze zijn wél met elkaar verbonden. Maya’s geloven dat alles een natuurlijk cyclus heeft, dat alles altijd verandert. Zo bedelt hetzelfde volk dat ooit gouden tijden beleefde in Palenque, nu in de straten van San Cristobal.

Kraakheldere lucht, strak blauwe hemel en zwerfkinderen. Prachtige authentieke panden, op elke hoek een stokoud kerkje en een fileprobleem. Ik vind San Cristobal de las Casas nogal tegenstrijdig. En ik vind het koud. Het ligt hoog in de bergen en daardoor dalen de temperaturen ’s nachts tot een graad of 6. Ik vraag me af hoe al die schoenpoetsers, verkopers en bedelaars de nacht doorkomen. Een oud Maya-vrouwtje stiefelt naar me toe, ze heeft handgeborduurde schildpadjes in de aanbieding. Ik koop er twee, voor mijn nichtjes. Op mijn tafel – het is lunchtijd – staat een mandje met tortilla chips waar haar ogen steeds naar afdwalen. Ik knik, zij propt handenvol chips in haar handtas.
Ironisch genoeg heeft San Cristobal de las Casas een deel van haar naam te danken aan iemand die zich juist inzette voor de oorspronkelijke bewoners van dit gebied. De Spaanse priester Bartolomé de las Casas wilde meer rechten voor de Maya’s. Ik krijg het gevoel dat het er momenteel niet al te best voorstaat. Maar er gebeurt wel het één en ander in de regio. Onderweg naar Palenque zie ik een groep boeren langs de weg gaan. Staking? De chauffeur stopt en geeft geld aan een man met een imposante sombrero. Eén bocht verder is de ingang en de kassa van het ruïnecomplex. Het is geen staking, hoor ik van mijn busbuurman, het zijn Zapatistas. Hij kijkt trots, en niet voor niets. Deze groep revolutionaire boeren zorgt ervoor dat de Maya’s een deel van de opbrengst van hun erfenis Palenque krijgen.
Behalve de inhoud van ons busje, zo’n twaalf mensen, is er niemand op het terrein. Qua bezoekers dan. Gidsen zijn er in overvloed. Eén duwt me een schriftje onder ogen waarin Nederlanders een aanbeveling hebben geschreven. Denkt hij. Ik lees ‘stel vooral veel vragen, want uit zichzelf vertelt hij weinig’. Die wil ik niet. Mijn busgenoten hebben een vriendelijk uitziende jonge vent gevonden, voor de helft van de prijs: 50 peso (3 euro) per persoon.
Palenque is gigantisch. En wat ik zie is verre van alles wat er is, vertelt gids Edgar. Meer dan 80% van de oorspronkelijke stad is nog ingepakt in oerwoud. De piramide die ik aan het beklimmen ben is stijl en de treden zijn hoog. Edgar zegt dat deze gebouwd is aan het begin van de zesde eeuw. Waren de mensen toen niet veel kleiner? Het kost mij behoorlijk wat moeite om naar boven te klauteren. Edgar, die het rustig aan doet, roept me na dat de Maya’s waarschijnlijk niet zo’n haast hadden als ik. O ja. Ik heb het Nederlandse ritme soms nog in mijn benen. Ze waren hier al in de eerste eeuw voor Christus, maar tijdens een aanval van de Calakmul – klinkt eng – werd de stad bijna vernietigd. Waar ik op sta is de herbouwde versie.
In het paleis, één van de grootste gebouwen van Palenque, gebruikt Edgar de hiëroglyfen om verder te vertellen. Zonder het te weten stond ik naar een moordscene te kijken. Hoewel, moord. Voor de Maya’s was de dood niet het einde, het was de overgang naar een andere wereld. Daarom werden de beste krijgers geofferd om in de onderwereld aan de slag te gaan. Elke tegenstander die daar verslagen werd, zorgde voor een beter leven in de bovenwereld.
Bij de Maya’s draait alles om verandering, om de natuurlijk cycli op basis waarvan de aarde en het heelal werkt. Elke 52 jaar startte een nieuwe fase. Dan begon de bouw van de nieuwe generatie tempels, woningen en paleizen bovenop de oude. In Palenque zijn de Maya’s zo’n 1200 jaar geleden gestopt met vernieuwen. Ze vertrokken uit het gebied om nooit meer terug te keren. Edgar weet niet waarom. Niemand eigenlijk. Het meest voor de hand liggende is een grote verandering in klimaat.
Tegenwoordig zijn bijna alle Maya’s katholiek, maar geen van hen zou hier willen wonen. Elke fase, elke verandering heeft volgens de Maya-overlevering een betekenis. Edgar vindt het feit dat zijn voorouders massaal deze stad hebben verlaten een teken dat hier wonen geen goed idee is. Ik vraag hem of hij bang is voor de goden. “Ik ben katholiek,” zegt hij met een serieus gezicht. Even later vertelt hij over de Maya kalender en het eindigen van de laatste cyclus van 52 jaar in 2012. “Dan gaat er iets groots gebeuren. De wereld gaat compleet veranderen. Het is de overgang naar de volgende fase, naar een nieuwe tijd. Mensen die er klaar voor zijn krijgen vanaf dat moment een hoger bewustzijn.” Ik mag dan niet katholiek zijn, dit klinkt mij niet in de oren als iets wat de gemiddelde kerkganger gelooft. Voor een Maya is het katholieke geloof misschien niets meer dan een nieuwe fase, de zoveelste cyclus van verandering. En die bouw je dan gewoon bovenop wat er al was.